Doç. Dr. Hatice Güneş Özhan – İnsan Hastalıkları Modeli Olarak Zebra Balığı (Danio Rerio) ve Kullanım Alanları
Özet: Yaygın olarak zebrabalığı olarak bilinen Danio rerio, omurgalı gelişim genetiği, hücre biyolojisi, toksikoloji, ilaç kütüphanelerinin yüksek verimlilikte taranması ve insan hastalıklarını içeren çalışmalar için çok uygun bir bilimsel model organizmadır. Zebrabalığının çok elverişli bir omurgalı modeline evrimi, memelilerle yüksek derecede gen ve amino asit dizisi ve fonksiyonel homoloji gösterme, tamamen dizilenmiş bir genom, kolay ve ucuz üretim ve bakım koşulları, çok sayıda yavru üretme ile hızlı ve şeffaf embriyonik gelişim gibi çeşitli önemli bilimsel nedenlerden kaynaklanmaktadır. Bununla birlikte, organizma temel gücünü etkili şekilde uygulanabilen transgenik araçlardan, canlı hücre görüntüleme ve hücre soyu izleme yöntemlerinden, ileri-yönlü (forward) ve geri-yönlü (reverse) genetik yaklaşımlardan ve mikromanipülasyon tekniklerinden almaktadır. Zebrabalığının en çarpıcı özelliklerinden biri kalp, pankreas, karaciğer, kas, cilt, kan ve pigment hücreleri, yüzgeçler ve merkezi sinir sistemi (MSS) de dâhil olmak üzere çeşitli doku ve organlarda hasar veya kayıp sonrasında çok yüksek bir rejenerasyon kapasitesine sahip olmasıdır. Dolayısıyla, zebrabalığı vücudun doku kaybına ve organ hasarına karşı geliştirdiği onarım mekanizmalarının moleküler fonksiyonlarını araştırmak için son derece değerli bir omurgalı modelidir. Herhangi bir sistemdeki rejenerasyon mekanizmalarının kapsamlı bir şekilde anlaşılması, hasar sonrası yeniden üretilen tüm hücre türlerinin kaynağının ayrıntılı bir şekilde tanımlanmasını gerektirir. Zebrabalığı üzerindeki bir takım genetik kader haritalama (fate-mapping) çalışmaları, yenilenen kemik, kalp, karaciğer, MSS dokusu hücrelerinin ve melanositlerin kaynağını ortaya çıkarmıştır. Tüm organizma boyutunda sahip olduğu bu sıradışı rejenerasyon yeteneğinin yanı sıra zebrabalığı, mutajen maruziyetine yanıt olarak veya transgenez yoluyla kanser geliştirebilmektedir ve ortaya çıkan kanserler histolojik, genetik ve transkripsiyonel düzeylerde insanlarda görülen kanserlere benzer özelliklere sahiptir. Bu durum, zebrabalığını birçok kanser türünde tümör hücrelerinin büyümesi ve metastazı ile tümör anjiyogenezini incelemek ve antikanser ilaç taramaları yapmak için ideal bir sistem haline getirmektedir. Örneğin yarı saydam derisi ile zebrabalığı, tümörlerin büyümesini gözlemlemek ve küçük molekül tedavilerine yanıt olarak küçülmeyi test etmek için çok uygun bir platform oluşturur.
